Για τον Γ. Πολυράκη στον Ιανό

Διαβάζοντας το βιβλίο ήταν σα να βλέπω ταινία του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Ένα βιβλίο που μου μοιάζει με «σκίτσο» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με λίγες καθαρές και πολλές υπαινικτικές γραμμές. Με μάχη της Κρήτης, με διαφυγή, με μπλόκα, με αντικατασκοπεία, με στρατιωτικό νοσοκομείο, με την ταλαιπωρία της μάχης, με σαμποτέρ και υποβρύχια –πρωταγωνιστές τα υποβρύχια.
Με το μυθιστόρημα «Οι αετοί πεθαίνουν ελεύθεροι» ο Γιώργος Πολυράκης επιστρέφει στην πατρίδα του την Κρήτη. Η κρητική διάλεκτος κατέχει μεγάλο μερίδιο στο κείμενο, ενώ ο χώρος δράσης σε μεγάλο ποσοστό είναι η Κρήτη η λεβεντογέννα. Τοπωνύμια, φαράγγια, σπηλιές, πελάγη, συνήθειες, φαγητά, κύρια ονόματα μας ταξιδεύουν στην Κρήτη.
Δύο οι κεντρικοί ήρωες και πολλοί οι σημαντικοί δεύτεροι ρόλοι, σε μια ιστορία «πολεμική», με κυρίαρχο το ρόλο των κατασκόπων, των στρατιωτών, των ανταρτών, αλλά πάνω απ’ όλα της ανθρωπιάς και του έρωτα. Άρης – Έρρικα, Αντώνης – Έλντα, Πάνος – Βασιλική και άλλοι ακόμη που δεν τους καταγράφω. Ιστορίες αγάπης σε περιβάλλον φρίκης. Δηλαδή, η ζωή που πάντοτε συνεχίζεται… Σε πέντε μόλις σειρές όπου ο συγγραφέας αποδεικνύει την ταυτότητά του συμπυκνώνοντας με πολύ όμορφο και εύστοχο τρόπο την τραγικότητα και το μεγαλείο της ζωής μέσα από την δύναμη της φύσης. Η ηρωίδα Έρρικα είναι κρατούμενη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και γράφει ο Πολυράκης: «…η Έρρικα σκέφτηκε πως και πέρυσι και πρόπερσι η άνοιξη είχε έρθει με τα λουλούδια και τα χελιδόνια, όπως έρχεται πάντα, αδιάφορη για τον πόλεμο, την πείνα, τα βασανιστήρια, τον μαύρο καπνό που σήμαινε θάνατο, αδιάφορη για την απογοήτευση ή την όποια ελπίδα».
Είναι ένα βιβλίο που κατά τη γνώμη μου αναδεικνύει σε μεγαλύτερο ίσως βαθμό από τα προηγούμενα την αφηγηματική δεινότητα του Γιώργου Πολυράκη, η οποία γίνεται με «πράξεις» όπως στο θέατρο. Και το βιβλίο μοιάζει με πολύπρακτο: Ο Άρης Παπαδάκης, η Έρρικα Ρόζενμπεργκ, το ταξίδι στην Αγγλία, η διαφυγή, το ναυάγιο, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κλπ.
Χαρακτηριστικό στοιχείο η παράθεση αυτούσιων ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών που όμως δεν είναι απλό συμπλήρωμα. Πάντοτε αποδίδουν την περιρρέουσα πολιτική και στρατιωτική ατμόσφαιρα της ιστορίας και συχνά παίρνουν μέρος στο σενάριο του βιβλίου περιγράφοντας λιγότερο γνωστά «στιγμιότυπα» της Ιστορίας. Π.χ. η ιστορία του στρατιώτη Κώστα Κουκίδη του πρώτου ήρωα της ελληνικής εθνικής αντίστασης, του εύζωνα που αναγκάστηκε να υποστείλει την ελληνική σημαία από την Ακρόπολη υπό την απειλή των Ναζί και στη συνέχεια τυλίχτηκε με αυτήν και πήδησε από τον Ιερό Βράχο. Ένα παράδειγμα ελάχιστα γνωστό στην κοινή γνώμη σήμερα. Ή οι διαφημίσεις υποκαταστάτων των ειδών πρώτης ανάγκης που εμφανίστηκαν στις δύσκολες μέρες της γερμανικής Κατοχής, όπως οι ταμπλέτες τοματόσουπας ή ο αντισάπων. Ή το επεισοδιακό φλερτ μεταξύ του βασιλιά της Αιγύπτου Φαρούκ και της τότε πριγκίπισσας της Ελλάδας Φρειδερίκης. Ή η αλληλογραφία Τσώρτσιλ – Μοντγκόμερι ενόψει της κομβικής μάχης της Αιγύπτου εναντίον των πάντσερ του Ρόμελ. Και άλλα πολλά. Εδώ θα πρέπει να πω ότι ο καλός συγγραφέας διαβάζει πολύ και ο Γ. Πολυράκης εκτός από τη φαντασία του έχει και πηγές και παραθέτει τη βιβλιογραφία στο τέλος του μυθιστορήματος.
Θέτει και κάποια ζητήματα τα οποία είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρα, όπως οι άταφοι πολεμιστές του ’40 στο αλβανικό μέτωπο, αλλά και διαχρονικά όπως οι Εφιάλτες, η σχέση του πατέρα με τα παιδιά του κ.ά.
Ιδιαίτερο βάρος δίνει ο συγγραφέας στην υπόθεση «στρατόπεδα συγκέντρωσης». Χρησιμοποιεί κλασικές μαρτυρίες μέχρι πολύ σκληρές εικόνες και αναπαράγει προβληματισμούς των ανθρώπων που έζησαν και επέζησαν των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αποθεώνοντας το στοιχείο της ανθρωπιάς στην καθημερινή ζωή μας. «Δεν πρέπει να ξεχάσω. Τίποτα απ’ όσα ζω εδώ δεν πρέπει να σβήσει από τη θύμησή μου…» λέει κάπου η ηρωίδα.
Ένα στοιχείο που κάνει τον Πολυράκη εξαιρετικά αγαπητό συγγραφέα, γενικό και πέρα από γράμματα και λέξεις, είναι ότι με τα κείμενά του, με τα μυθιστορήματά του προβάλλει αξίες και αρχές που στον σύγχρονο κόσμο αμφισβητούνται: οικογένεια, φιλία, φιλοπατρία, ανθρωπισμός. Δίνει το σύνθημα δηλαδή για επιστροφή στις αξίες, σ’ αυτές που συγκροτούν την ταυτότητα του λαού μας, πέρα από ιδεολογίες και πολιτικές προτιμήσεις.

Προσφυγή αυτοί; Αλλαγή στάσης εμείς

Στον ύπνο έπιασε την ελληνική πλευρά ο Γκρούεφσκι, με την ενέργειά του να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης καταγγέλλοντας την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995, λόγω παρεμπόδισης της ΠΓΔΜ από την Ελλάδα να ενταχθεί σε έναν διεθνή οργανισμό, όπως είναι το ΝΑΤΟ.
Παρόλο που η Ελλάδα μπορεί να αντιταχθεί και να «κερδίσει» την υπόθεση, φαίνεται ότι το ΥΠΕΞ αιφνιδιάστηκε διπλωματικά. Δεν περίμενε να κάνουν οι Σκοπιανοί αυτό που θα έπρεπε να κάνει η Ελλάδα εδώ και χρόνια. Γι’ αυτό και η ανακοίνωση που εξέδωσε ήταν χλιαρή.
Στην πραγματικότητα έχουμε μια ακόμη προκλητική ενέργεια από πλευράς Σκοπιανών, η οποία επέτεινε τη διαφωνία του προέδρου Τσερβενκόφσκι με τον πρωθυπουργό Γκρούεφσκι.
Μια διαφωνία η οποία μπορεί να ερμηνεύεται καταρχήν ως στοιχείο εμφυλίου της ΠΓΔΜ, αλλά δεν θα πρέπει να απαξιωθεί το γεγονός ότι δίνει τη δυνατότητα διπλωματικών ελιγμών στη γείτονα. Καλό θα είναι να μην ξεχνάμε ότι όλες οι σκοπιανές ηγεσίες των τελευταίων 15 ετών είχαν στο πίσω μέρος του μυαλού τους το ίδιο πράγμα: τη Μακεδονία του Αιγαίου!
Η νέα πρόκληση δίνει τη δυνατότητα στην ελληνική πλευρά να σκληρύνει τη στάση της, αποσύροντας τη διαφαινόμενη διάθεσή της να αποδεχθεί μια σύνθετη ονομασία, έναν επώδυνο συμβιβασμό, ξαναμοιράζοντας ουσιαστικά τη Μακεδονία 85 χρόνια μετά τη συνθήκη Βουκουρεστίου. Της δίνει το δικαίωμα να μεταφέρει πλέον το ανάχωμα ένα βήμα πλάι: όχι πλέον στη λύση ανάγκης, όχι στο ξεπούλημα του ονόματος της Μακεδονίας στους «ξυπόλητους εθνικιστές του Χάρβαρντ. Στο κάτω κάτω δεν είναι δυνατόν οι Σκοπιανοί να διαλαλούν την εθνικιστική τους υστερία, καλλιεργώντας ένα ψεύτικο αλυτρωτισμό, στα διεθνή παζάρια κι εμείς να ασελγούμε στην ίδια την Ιστορία μας…

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟ "ΚΕΝΤΡΙ" ΤΗΣ 29-11-2008

«Τους ξέρει όλους στην Αρκαδία»

Θα κάνει κόμμα ο Τατούλης που «τους ξέρει όλους στην Αρκαδία» ακόμη και τους ψηφοφόρους του Ρέππα; Ποιοι κρύβονται πίσω από την απόφασή του να βουτήξει στο κενό από τον 4^ο όροφο της πολιτικής σκηνής, στα πρότυπα του «φίλου» του που τον είχε γενικό γραμματέα στο ΥΠΠΟ; Τι θα κάνει τώρα ο Καραμανλής με τους 151; Πως θα κυβερνήσει;
Ασφαλώς είναι το λιγότερο αφελές να κάνει κόμμα ο Τατούλης επειδή τους ξέρει όλους στην Αρκαδία, όμως οι κινήσεις του τον τελευταίο χρόνο δείχνουν ότι τα βήματά του δεν είναι τυχαία. Δεν είμαι από εκείνους που πιστεύουν ότι όποιον βγαίνει έξω από το μαντρί θα πρέπει να τον τρώει ντε και καλά ο λύκος, όμως έχουμε κουραστεί από μεσοβέζικες εξόδους των προβάτων. Άρα τα ωραία λόγια του Αρκά, προσωπικά, τίποτε δεν μου λένε.
Αν ο Τατούλης ήταν «καθαρός» όφειλε να παραιτηθεί από βουλευτής. Όφειλε και οφείλει να το κάνει σύμφωνα με τις πομπώδεις διακηρύξεις του – εκθέσεις ιδεών, σα να ανακάλυψε τώρα την πραγματική πολιτική. Γιατί έτσι φαίνεται σε όσους τον γνώρισαν όχι ως αντάρτη αλλά ως υφυπουργός της πρώτης κυβέρνησης Καραμανλή –είχε κι αυτός τις αδυναμίες του.
Άλλη πολιτική παρατήρηση είναι ότι καμιά φορά οι 151 είναι πιο ισχυρή πλειοψηφία από τους 160 κλπ (το ‘χει πει ο Παυλόπουλος). Αυτή είναι και η απαίτηση του κόσμου γιατί όποιος κυκλοφορεί στο δρόμο, πάει σούπερ μάρκετ, εργάζεται, ζει την καθημερινότητα δεν θέλει πλέον διαπιστώσεις. Έχει ανάγκη από αποφάσεις, τομές στη νοοτροπία, τη δομή και τη λειτουργία του κράτους. Είτε ζει Αθήνα είτε Θεσσαλονίκη.
Κι επειδή οι πολιτικοί μας δεν πολυκυκλοφορούν, ένα νέο κόμμα εύκολα μπορεί να αποδειχθεί «ανθυγιεινό» γιατί μπορεί να τους γνωρίζουν όλους στην Αρκαδία αλλά στην πραγματικότητα να μην ξέρουν τίποτα…

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΚΕΝΤΡΙ" ΣΤΙΣ 15/11/2008

Ο Γιώργος Πολυράκης στον Ιανό

Την Τρίτη 18 Νοεμβρίου 2008, στις 8:00 το βράδυ, στον ΙΑΝΟ (Αριστοτέλους 7) ο Γιώργος Πολυράκης παρουσιάζει το βιβλίο του «Οι αετοί πεθαίνουν ελεύθεροι», εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Θα μιλήσει ο Γιάννης Κεσσόπουλος, δημοσιογράφος, και η Καίτη Χατζοπούλου-Κατίκου, μέλος της λέσχης ανάγνωσης της ΧΕΝ κέντρου και της ομάδας "Ομιλείτε Ελληνικά". Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει ο ηθοποιός Αυγουστίνος Ρεμούνδος. Οι μουσικοί Κώστας Καλλέργης και Γιάννης Σκουλάς θα πλαισιώσουν την εκδήλωση με λύρα και λαούτο, ενώ θα προβληθούν αποσπάσματα από την ταινία "Η μάχη της Κρήτης" του Βασίλη Γεωργιάδη (1970).

Τον Μάιο του 1941, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, ο ίλαρχος Άρης Παπαδάκης και η αγαπημένη του, Έρρικα Ρόζενμπεργκ, ακολουθούν την ελληνική βασιλική οικογένεια και τον πρωθυπουργό στην Αίγυπτο και κατόπιν στη Νότιο Αφρική. Όμως, οι άνεμοι του πολέμου χωρίζουν το ζευγάρι, φέρνοντας την Έρρικα στην Αγγλία, μπλεγμένη σε μιαν απίστευτη όσο κι επικίνδυνη ιστορία κατασκοπίας που δεν της αφήνει καμία οδό διαφυγής, και τον Άρη στην αδούλωτη πατρίδα του, την Κρήτη, όπου έρχεται αντιμέτωπος με έναν αδίστακτο Γερμανό επιστήμονα. Σε μια Ευρώπη όπου κυριαρχούν η ισοπεδωτική βία και ο όλεθρος του πολέμου, η φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και η διεστραμμένη μισαλλοδοξία των ναζί, οι δυο νέοι θα χάσουν ο ένας τα ίχνη του άλλου, θα δουν τις μοίρες τους να διασταυρώνονται με τις μοίρες άλλων ανθρώπων παρασυρμένων στη δίνη του πολέμου, και θα αγωνιστούν με πάθος για τη ζωή και την ελευθερία τους. Στις περιπέτειές τους θα τους συνοδεύει πάντοτε άσβηστη η ελπίδα ότι το τέλος του πολέμου θα σημάνει και την αρχή μιας καινούργιας κοινής ζωής για τους δυο τους. Ένα μυθιστόρημα όπου ζωντανεύει ένας ανελέητος κόσμος από κατασκόπους, πλεκτάνες και αδίστακτους βασανιστές, μα και μια ακατανίκητη αγάπη. Μια αγάπη που αντέχει στις θύελλες και που περιβάλλεται από ένα φωτοστέφανο πίστης σε ό,τι σημαίνει η λέξη άνθρωπος.

Ο Γιώργος Πολυράκης γεννήθηκε στα Σφακιά της Κρήτης. Σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, του οποίου είναι διδάκτωρ. Σήμερα εργάζεται ως χειρουργός στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Το 1994 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο ΛΥΤΡΩΣΗ και το 1995 το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ. Ένα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ το μυθιστόρημα ΕΚΕΙΝΗ Η ΣΤΙΓΜΗ. Ακολούθησε, το Δεκέμβριο του 1998, το μυθιστόρημα ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΙΩΠΗ, το οποίο αγαπήθηκε αμέσως απ' το αναγνωστικό κοινό και τιμήθηκε με το Βραβείο Πεζογραφίας της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων. Από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΘΕΣ (Α΄ Βραβείο Μυθιστορήματος από τον Φιλολογικό Σύλλογο "Παρνασσός"), Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΑΝΕΜΩΝΗΣ που σύντομα θα κυκλοφορήσει στα τούρκικα, ΜΕ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ, ΜΑΚΡΙΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ (στην τελική πεντάδα για το βραβείο ΣΚΑΪ αναγνωστών) ΣΙΩΠΗΛΕΣ ΚΡΑΥΓΕΣ και ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΠΕΡΑΣΕ ΜΙΑ ΜΕΡΑ.

Τα κολέγια και δύο επεισόδια στο ΑΠΘ

Δύο γεγονότα που συνέβησαν την προηγούμενη εβδομάδα ήρθαν να δικαιώσουν το σχόλιο της στήλης στο προηγούμενο φύλλο του «Κ».
Ομάδα φοιτητών εισέβαλλε στην πρώτη του έτους συνεδρίαση της Συγκλήτου του ΑΠΘ, ζητώντας από το ανώτατο όργανο να λάβει αποφάσεις αντίθετα στο νόμο –τουλάχιστον όπως ισχυρίζονται μέλη της Συγκλήτου- σχετικά με τα συγγράμματα. Ο πρύτανης Αν. Μάνθος τους ενημέρωσε ότι διαπράττουν ποινικά αδικήματα και τους ζήτησε να αποχωρήσουν καθώς δεν εκπροσωπούσαν επίσημα τους φοιτητικούς συλλόγους και τελικά διέκοψε τη συνεδρίαση.
Λίγες μέρες αργότερα, ομάδα φοιτητών μετά από… πάρτι σπάζει με βαριοπούλες μαρμάρινα σκαλοπάτια στο χώρο του ΑΠΘ και με τα πολεμοφόδια που εξασφαλίζει βγαίνει να το διασκεδάσει με… θάρρος και τόλμη καίγοντας αυτοκίνητα ανυποψίαστων πολιτών αλλά και το περίπτερο μιας γριούλας!
Άκουσα στον κ. Μάνθο, τον άνθρωπο που έδιωξε τις αστυνομικές δυνάμεις με το καλημέρα της θητείας του προστατεύοντας τους κουκουλοφόρους φοιτητές, να μιλά στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Θεσσαλονίκης για φασιστικού τύπου ενέργειες. Είναι σαφές ότι ο πρύτανης, που έχει κατορθώσει να κερδίσει την αξιοπιστία του καλόπιστου και αντικειμενικού παράγοντα σε αυτές της υποθέσεις, βλέπει ότι δεν πάει άλλο. Αφουγκράζεται αυτό που ζουν καθημερινά καθηγητές, ΔΕΠ, φοιτητές και πολίτες: τον φόβο να περάσουν απ’ έξω έστω από το ΑΠΘ, το μεγαλύτερο πανεπιστημιακό ίδρυμα των Βαλκανίων.
Είναι από καιρό ώρα να αναλάβουν τις ευθύνες τους πανεπιστημιακή κοινότητα, φοιτητικοί σύλλογοι, πολιτικά κόμματα, τοπικές αρχές, αστυνομία, εισαγγελικές αρχές και φυσικά η Πολιτεία. Ας το κάνουν τώρα. Δεν είναι δυνατόν να διαλύεται το πανεπιστήμιο, να χρησιμοποιείται για εγκληματικές και βαθιά αντιδημοκρατικές ενέργειες και κανείς να μην δρα άμεσα και αποφασιστικότητα. Εκτός, φυσικά, από τα κολέγια…

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΟ ΚΕΝΤΡΙ" / 8-11-2008

«Το τσιγάρο το κάνει ο καπνός»

«Μέρες Αλεξάνδρειας», Δημήτρης Στεφανάκης, σελ. 652, εκδόσεις Πατάκη, 2007 / κείμενο που δημοσιεύεται στο περιοδικό "Εντευκτήριο" που κυκλοφορεί

Στην εποχή του «πούλα πούλα», δεν είναι σπάνιο όντως λογοτεχνήματα να μένουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, έξω από τις –ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενες- λίστες των ευπώλητων, επειδή ο συγγραφέας τους είναι ασκητής της τέχνης του και όχι «p.r.», ενώ ο εκδότης του εκτιμά ότι δεν ήρθε ακόμη η ώρα ακόμη να ποντάρει στο συγκεκριμένο «άλογο». Οι «Μέρες Αλεξάνδρειας» είναι από εκείνα τα όντως λογοτεχνήματα που ευτυχώς βρήκαν το δρόμο προς τον αναγνώστη, έχοντας ξεπεράσει τις 11.000 πωλήσεις, παρά το χαμηλότονο του όλου πράγματος.

Το φινάλε του βιβλίου σφραγίζεται με το θάνατο του κεντρικού ήρωα, του καπνοβιομήχανου Κωστή Χάραμη, στη θέα των οπλισμένων φαντάρων με τα κόκκινα μπερεδάκια, στη θέα της εθνικοποίησης του εργοστασίου του από τους άνδρες του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50. Σκηνή που φέρνει στη μνήμη το ντοκιμαντέρ «Σαλβαδόρ Αλιέντε» του Χιλιανού Πατρίσιο Γκουσμάν, με τις εθνικοποιήσεις που επέβαλε ο δολοφονηθείς (ή ηρωικός αυτόχειρ) πρόεδρος της Χιλής, αλλά και το «Σπίτι των Πνευμάτων» της Ιζαμπέλ Αλιέντε με την αρπαγή της περιουσίας από το καθεστώς Πινοσέτ.

Σκληρές ανθρώπινες στιγμές από ακραίες πολιτικές επιλογές, οι εθνικοποιήσεις του Νάσερ βάζουν την τελεία και την παύλα στο καινούριο μυθιστόρημα του Δημήτρη Στεφανάκη, σημαίνοντας συνάμα το ιστορικό τέλος της κάποτε ακμάζουσας ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας.

Ο Δ.Σ. τόλμησε να συγγράψει ένα πραγματικό μυθιστόρημα, όχι μόνο κρίνοντας από τον όγκο αλλά προπάντων από το ύφος και τη δομή του λογοτεχνήματος, σε μια εποχή δύσκολη για το είδος. «Κάθε άνθρωπος της διασποράς έχει τη δική του ιστορία, την οποία είναι πάντα πρόθυμος να διηγηθεί, παραλείποντας ωστόσο συχνά ένα μικρό μυστικό» γράφει (σελ. 126) δίνοντας το στίγμα των χαρακτήρων του.

Τέσσερα είναι τα κομβικά πρόσωπα. Ο Αντώνης Χάραμης, ο «Πατριάρχης του ελληνικού τσιγάρου στην Αίγυπτο», ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1914, ημέρα που η Αγγλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας, υπογράφει τη μεγάλη σύμβαση του προμηθευτή τσιγάρων του αγγλικού στρατού της Αιγύπτου. Όταν αυτός πεθαίνει, τη σκυτάλη παίρνει ο γιος του, ο Κωστής Χάραμης [«Είμαι ένας ικανός και νομιμόφρων άνθρωπος που έχει την ατυχία να περιστοιχίζεται από προβληματικούς συγγενείς –ένα αδελφό ναζί, έναν ξάδερφο κομμουνιστή, μια πρώην σύζυγο σιωνίστρια και μια μητέρα αρχαιοκάπηλο», όπως περιγράφει ο ίδιος τον εαυτό του]. Το μοιραίο πρόσωπο που ξεψυχά μαζί με το εργοστάσιο.

Συνεκτικά πρόσωπα των δύο γενεών, ο Ελιάς Χούρι και η Υβέτ Σαντόν. Ο πρώτος, επονομαζόμενος «Λιβανέζος», βρετανός κατάσκοπος και ικανός τυχοδιώκτης. Η δεύτερη, Γαλλοελβετίδα καλλονή για όλους τους άνδρες, με τον ερωτισμό να την χαρακτηρίζει σε όλη τη ζωή της, μυημένη κι αυτή στην βρετανική αντικατασκοπία. Ίσως γι’ αυτό υπήρξαν και οι δύο στενά συνδεδεμένοι με τους Χαράμηδες, αφού κάποιος θα ‘πρεπε να τους παρακολουθεί. Ο «Λιβανέζος» φίλος και συνεργάτης αμφοτέρων, η εταίρα ερωμένη του πατρός Αντώνη και της γυναίκας του υιού Κωστή. «Νομίζω πως κατά κάποιο τρόπο γνωριζόμαστε. Σας θυμάμαι από την κηδεία του πατέρα μου» της λέει ο Κωστής (σελ. 633) λίγο μετά την άνοδο του Νάσερ, με την τραγική ειρωνία να «δένει» τα πρόσωπα του μυθιστορήματος μεταξύ τους, περικλείοντας συνάμα το δράμα του ήρωα που αγνοεί –και θα αγνοεί για πάντα- δύο συγκλονιστικές πραγματικότητες: ότι η Υβέτ υπήρξε ερωμένη του πατέρα του και της γυναίκας του!

Γύρω από αυτά τα τέσσερα πρόσωπα κινούνται δεκάδες άλλα, το καθένα με το δικό του σημαίνοντα ρόλο και τη δική του ταυτότητα, το καθένα θέτει κι ένα ζήτημα προς προβληματισμό του αναγνώστη: εβραϊκό, ναζισζμός, ομοφυλοφιλία, κομμουνισμός, εκπατρισμός αρχαιοτήτων κ.ά.

«Σταυροδρόμι» στην εξέλιξη της υπόθεσης ο θάνατος του Αντώνη Χάραμη, που παθαίνει εγκεφαλικό όταν εμφανίζεται ξαφνικά μπροστά του ο τρίτος γιος του, καρπός παράνομου προπολεμικού έρωτα.

Κομβικά για την εξέλιξη της ιστορίας τα «ξεκαθαρίσματα λογαριασμών» που κάνει ο συγγραφέας σε τρία σημεία του μυθιστορήματος. Με λεκτικές ριπές ο συγγραφέας λύνει ορισμένα από τα μυστήρια των προηγουμένων σελίδων – ετών, δίνοντας ταυτόχρονα ώθηση στην αφήγησή του [Π.χ. (σελ. 458-459) μέσα σε τρεις σειρές «καθαρίζει» πρόσωπα και καταστάσεις: «Ο Αντώνης κι ο Θανάσης πήραν από μια θέση στο χώμα, ο Γεωργάς ένα κρεβάτι στο νοσοκομείο και ο θείος Στρατής μια θέση στο τρελάδικο»].

Χαρακτηριστικό στοιχείο, επίσης, τα άγνωστα γαλλικά, μάλλον «συνδετικός κρίκος» του συγγραφέα με το πλούσιο μεταφραστικό του παρελθόν. Η απουσία μετάφρασης το καθιστά από τα πιο ζωντανά στοιχεία του βιβλίου, που καθιστούν την ανάγνωση μοναδική για κάθε αναγνώστη καθώς ο καθένας αντιλαμβάνεται… ό,τι μπορεί από τα συμφραζόμενα.

Οι «Μέρες Αλεξάνδρειας» είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με το ατομικό και συλλογικό πεπρωμένο όχι απλώς να διασταυρώνονται αλλά να αλληλοεξαρτώνται και να αλληλοεπηρεάζονται. Οι ήρωες συμμετέχουν στις ιστορικές εξελίξεις και τα ιστορικά γεγονότα επηρεάζουν τη ζωή τους.

Πολιτικό μυθιστόρημα δεν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε χωρίς ωστόσο να λείπουν οι πολιτικές κρίσεις του συγγραφέα για καταστάσεις και πρόσωπα της εποχής, κρίσεις οι οποίες εκφράζονται από τα χείλη των χαρακτήρων. Π.χ. Ο πατριάρχης της οικογένειας των καπνοβιομηχάνων Αντώνης Χάραμης τάσσεται εξαρχής και σε όλη τη διάρκεια με τους βενιζελικούς και κατά του βασιλιά. «Ο πόλεμος και το εμπόριο είναι τα δυο πόδια του πολιτισμού μας» (σελ. 13) είναι η φράση με την οποία ο Δ.Σ. ξεκινά: σκέψη, άποψη, «φιλοσοφία», θέση «από τ’ αποδυτήρια».

«Το τσιγάρο το κάνει ο καπνός» (σελ. 392) έλεγε πάντα ο Αντώνης Χάραμης. Και το βιβλίο ο συγγραφέας. Οι «Μέρες Αλεξάνδρειας» το αποδεικνύουν. Ο Δ.Σ. στην καλύτερή του συγγραφική στιγμή μέχρι σήμερα.

FOTO: @ΓΙΑΝΝΗΣ Θ. ΚΕΣΣΟΠΟΥΛΟΣ / "Μονή Ουρσουλινών", Τήνος, 6-7-2004

Νέο "Εντευκτήριο"

Μ’ ένα νέο πεζό ποίημα του Ντίνου Χριστιανόπουλου για το κόστος της ομορφιάς (των άλλων) στη ζωή μας, εμπνευσμένο από ένα μπρούντζινο γλυπτό κεφάλι του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αλέξανδρου Σεβήρου, ανοίγει το τεύχος 82 του «Εντευκτηρίου» (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2008, 192 σελίδες, 10 ευρώ).
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ Το τεύχος προδημοσιεύει ένα απόσπασμα από το τελευταίο, ανέκδοτο μυθιστόρημα «Μαμά, φοβάμαι» της Στέλλας Βογιατζόγλου, που πέθανε πρόσφατα, μόλις στα 58 της χρόνια. Ακόμη, ένα ζωοφιλικό διήγημα του Περικλή Σφυρίδη και πεζά των Δημήτρη Νόλλα, Ηλία Λ. Παπαμόσχου και Τζένης Οικονομίδη. Ο Άκης Δήμου δημοσιεύει έναν θεατρικό μονόλογο όπου αφηγείται την πραγματική ιστορία της δολοφονίας του εικαστικού καλλιτέχνη Danny Thomason από την εκδικητική ερωμένη του, που συντάραξε την καλλιτεχνική κοινότητα. Το εκτενές διήγημα του Ηλία Μαγκλίνη «Η κουβεντιασμένη» εκτυλίσσσεται στη Θεσσαλονίκη του 1948, όταν ένα τάγμα του Δημοκρατικού Στρατού έπληξε την πόλη με βολές πυροβολικού. Η Ολυμπία Γλυκιώτη μεταφράζει ένα νεανικό “νουάρ” πεζό του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, ποτισμένο από τζαζ μουσικές, κι ο Φοίβος Ι. Πιομπίνος παρουσιάζει το εντυπωσιακά επίκαιρο διήγημα του Εμίλ Ζολά «Ένα θύμα της διαφήμισης», για το τι μπορεί να πάθει κάποιος αν παίρνει τοις μετρητοίς όσα ισχυρίζονται οι διαφημίσεις αλλά και με αιχμές για τον τρόπο με τον οποίο ενίοτε ασκείται (ήδη από την εποχή του Ζολά) η κριτική της λογοτεχνίας. Επίσης, δημοσιεύεται ένα διήγημα τού (πιθανότατα πρωτομεταφραζόμενου στα ελληνικά) Ολλανδού Φ. Μπ. Χοτζ που είχε μεταφράσει για το «Εντευκτήριο» η επίσης πρόσφατα και πρόωρα χαμένη Στέλλα Τιμωνίδου, γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, που όμως εργάστηκε πολλά χρόνια ως εκπαιδευτικός στη βόρεια Ευρώπη. Η Μαρία Λαϊνά δημοσιεύει έξι «Βήματα για τη νύχτα» (μικρά ποιήματα), ο Γιώργος Μαρκόπουλος υμνεί ένα «Νεκροταφείο αυτοκινήτων», ενώ νέα ποιήματά τους δημοσιεύουν ακόμη οι Χάρης Βλαβιανός, Γιάννης Γκούμας, Ιωσήφ Βεντούρας, Δημήτρης Λεοντζάκος, Δήμητρα Κατιώνη, Γιώτα Αργυροπούλου και ο Αλβανός μετανάστης Λουάν Τζούλις, που συστεγάζει τα ποιήματά του υπό τον εύγλωττο υπέρτιτλο «Δεν είμαι ξένος στα ποιήματά μου».
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ Πολυσέλιδη είναι και στο τεύχος αυτό η ενότητα των βιβλιοκρισιών και παρουσιάσεων νέων εκδόσεων, όπου γράφουν οι: Βαγγέλης Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (για το βιβλίο της Μαρίνας Καραγάτση, «Το Ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι»), Τιτίκα Δημητρούλια (Πέτρου Μάρκαρη, «Παλιά, πολύ παλιά»), Αθανασία Τσατσάκου (Τίτου Πατρίκιου, «Η νέα χάραξη»), Δημήτρης Δασκαλόπουλος (Γ. Θεοτοκά - Γ. Κ. Κατσίμπαλη, «Αλληλογραφία [1930-1966]»), Θανάσης Ε. Μαρκόπουλος (Μάριου Χάκκα, «Άπαντα»), Λίνα Πανταλέων (Γιάννη Μακριδάκη, «Ανάμισης ντενεκές»), Γιώργος Κορδομενίδης (Μιγιούκι Μιγιάμπε, «Πύρινη άμαξα»), Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου (Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, «Να λέω λόγια σκοτεινά»), Δημήτρης Κόκορης (Γρηγόρη Παπαδογιάννη, «Σνιφ!»), Σοφία Νικολαΐδου (Θόδωρου Παπαγγελή, «Πανωστάφυλα»), Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης (Norberto Fuentes, «Η αυτοβιογραφία του Φιντέλ Κάστρο»), Αγνή Κουβελά (Πάνου Τζώνου, «Μουσείο και Νεωτερικότητα»)· ακόμη, οι Βασίλης Τομανάς, Γιάννης Κεσσόπουλος και Κώστας Θεολόγου προτείνουν βιβλία των Theodor Roszak, Δημήτρη Στεφανάκη και Χρύσας Φάντη, η Ελένη Χοντολίδου σχολιάζει στα πεταχτά μια σειρά από λευκώματα, ενώ στη στήλη «Βιβλία στο κομοδίνο» ο Γιώργος Κορδομενίδης ρίχνει λοξές ματιές σε μεγάλο αριθμό πρόσφατων εκδόσεων.
«ΚΑΠΝΙΣΤΗΡΙΟ»: Η Ελένη Κοσμά και ο Στέργιος Μήτας γράφουν για τον επιστολογράφο Φλωμπέρ, με αφορμή την έκδοση στο εξωτερικό του πέμπτου και τελευταίου τόμου της Αλληλογραφίας του, που καλύπτει την εποχή κατά την οποία ο συγγραφέας έφερε βαρέως την επιτυχία του, απεκδυόταν τις λογοτεχνικές ετικέτες και εξαπατούσε (κατά περίπτωση) ερωμένες και βιογράφους. Θεωρώντας μάλιστα ότι η λογοτεχνική ιστορία γύρω του “στερεοποιείται”, αγωνιζόταν πεισματικά να κρατηθεί στο περιθώριο της δημοσιότητας. «Το να δίνεις στο κοινό λεπτομέρειες για τον εαυτό σου», έγραφε έξι μήνες προτού πεθάνει, «είναι ένας μπουρζουάδικος πειρασμός στον οποίο πάντοτε αντιστάθηκα.» «Δεν έχω βιογραφία», ήταν η σταθερή απάντησή του απέναντι στην ευγενή αδιακρισία του βιογράφου. Από την άλλη, η Βάλια Τσάιτα-Τσιλιμένη αναφέρεται στα ημερολόγια του μοντερνιστή και νεοκλασικιστή συνθέτη Σεργκέι Προκόφιεφ (1891-1953), τα οποία στο σύνολό τους αποτελούν ένα ταξιδιωτικό φιλμ, ένα ευπαρουσίαστο χρονικό γεγονότων με δραματικές αντιπαραθέσεις και εξομολογητικό τόνο. Μικρό δείγμα μια εγγραφή του 1919: «Το πρώτο μου ρεσιτάλ: Ανησυχούσα λιγάκι σχετικά με τον Bach, αλλά το ξεπέρασα χωρίς δυσκολίες. Οι Contredanses του Beethoven πήγαν πολύ καλά και η Σονάτα του Schumann πήγε επίσης αρκετά καλά […]. Μετά το ρεσιτάλ υπήρχε πλήθος ανθρώπων στο πράσινο δωμάτιο. Με τραβούσαν από τα χέρια και τους ώμους με βία λόγω της έκστασής τους.»
ΑΠΟΥΣΙΟΛΟΓΙΟ Ο Μιλτιάδης Πολυβίου νεκρολογεί τον ποιητή και κριτικό Πάνο Θασίτη και ο Άκης Σακισλόγλου την πεζογράφο Στέλλα Βογιατζόγλου.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Την ενότητα της λογοτεχνίας σ’ αυτό το τεύχος του «Εντευκτηρίου» κοσμούν ζωγραφιές της Φωτεινής Χαμιδιελή, που γεννήθηκε και κατοικεί στη Βέροια, σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Rhode Island των ΗΠΑ, διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση και έχει στο ενεργητικό της 12 ατομικές εκθέσεις και συμμετοχή σε πάνω από 75 ομαδικές. Για το έργο της Χαμιδιελή γράφει η Δήμητρα Μήττα.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΝΘΕΤΟ Στην Camera Obscura, το ένθετο του «Εντευκτηρίου» για τη δημιουργική φωτογραφία, που επιμελείται ο Άρις Γεωργίου και παράγεται με τη χορηγική υποστήριξη της THINK BEAUTY, παρουσιάζεται το πορτφόλιο του Άκη Παπαδόπουλου «Τα ιδρωμένα αλώνια». Γράφει ο Ηρακλής Παπαϊωάννου σχολιάζοντας τη συγκεκριμένη εργασία, που καταγράφει παραδοσιακούς αγώνες πάλης στη μακεδονική ενδοχώρα: [Πρόκειται για μια] σειρά ασπρόμαυρων έντεχνων ντοκουμέντων, όπου ξεδιπλώνεται όλη η τελετουργία: το κάλεσμα του κοινού από τους παλαιστές πριν από τον αγώνα, η πανηγυρική ατμόσφαιρα, το γυάλισμα των σωμάτων, η ένταση της μονομαχίας, το σμίξιμο ιδρώτα, χώματος και λαδιού πάνω στη γυμνή, μυώδη σάρκα. Στην ζωντανή αυτή αφήγηση παρεμβάλλονται, σαν απαραίτητα σημεία στίξης, τα πορτραίτα των παλαιστών που ποζάρουν στον φακό με αιχμηρό βλέμμα λίγο πριν από τον αγώνα. Οι εκφραστικές φωτογραφίες του Παπαδόπουλου ζωντανεύουν ψήγματα από τη δράση και τον χώρο στον οποίο αυτή συμβαίνει. Εδώ δεν υπάρχουν περιθώρια λαθραίας καταγραφής. Ο φωτογράφος πρέπει να μυηθεί στο τυπικό και αναπόφευκτα να γίνει αποδεκτός από την κοινότητα. […] Η φωτογραφία τέτοιων δρώμενων τελικά, πέρα από λαογραφικές επισημάνσεις, ανοίγει σήμερα ένα παράθυρο σε ένα κομμάτι του εαυτού μας επιμελώς κρυμμένο, όπου ―πέρα από το λούστρο και τις ουσιαστικές ή επιφανειακές κατακτήσεις του σύγχρονου πολιτισμού― αντηχεί ακόμη ο ζωτικός χτύπος του αρχέγονου κόσμου». Τέλος, από το τεύχος αυτό στην ύλη του «Εντευκτηρίου» προστίθεται μια νέα ενότητα, υπό τον προβοκατόρικο επίτιτλο «Φωτογραφίες που ίσως δεν εγκρίνει ο κ. Άρις Γεωργίου». Η αρχή γίνεται με τη σειρά «Το τέλος της ζωής όπως την ήξερα», του Γαβρήλου Κοντομανίκη.
Τα τέσσερα τεύχη ενός χρόνου κοστίζουν τουλάχιστον 40 ευρώ. Ως συνδρομητές, τα έχετε κάθε τρεις μήνες στο σπίτι σας μόνο με 30 ευρώ ετησίως. Γραφτείτε σήμερα συνδρομητές, στέλντοντάς το μήνυμά σας στο entefktirio@translatio.gr Επίσης, μπορείτε να έχετε σημαντικές εκπτώσεις στα βιβλία και τα cd των Εκδόσεων Εντευκτηρίου.

Πως τα κολέγια έγιναν μονόδρομος

Κυκλοφορεί σήμερα από τη Θεσσαλονίκη η νέα εβδομαδιαία εφημερίδα "Το Κεντρί της Μακεδονίας" με εκδότες τους Νίκο Καραμανλή και Αλέξανδρο Παπασταθόπουλο. Με κριτική διάθεση και πολλά παρασκήνια, το concept είναι τελείως πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της πόλης. Το πρώτο φύλλο τυπώθηκε και κυκλοφορεί σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη και είναι εξαιρετικό. Προσωπικά συμμετέχω ως σύμβουλος έκδοσης και θα γράφω ένα σχόλιο κάθε βδομάδα. Αρθρογράφοι επίσης σημαντικά ονόματα της βορειοελλαδικής δημοσιογραφίας: Στέλιςο Γρηγοριάδης, Άγγελος Κολοκοτρώνης, Νίκη Στρατηλάτη, Ανδρέας Γιουρμετάκης. Διευθυντής σύνταξης είναι ο Βασίλης Κοντογουλίδης, αρχισυντάκτης ο Κώστας Παπαδόπουλος, υπεύθυνοι τμημάτων οι Δημήτρης Γιαννακόπουλος (πολιτικό), Νίκος Νικολακόπουλος (οικονομικό), Σταύρος Π. Γεωργακόπουλος (αθλητικό), Ελένη Ζέρβα (ελεύθερο ρεπορτάζ), Χριστίνα Γαλανοπούλου (media-tv) και Γιάννης Κυφωνίδης (κοσμικά). Στη συντακτική ομάδα συμμετέχουν επίσης οι Δημήτρης Ασπροπούλης, Χρήστος Μάτης, Δημήτρης Κουφοκώστας, Βεατρίκη Ξενιώτου, Κώστας Πετρωτός, Παντελής Ζουμπούλης, Πόλυς Δούμαρης, Θωμάς Αυγέρης, Ευγενία Γήτα. Ανταποκριτές σε ένα δίκτυο που σύντομα θα αναπτυχθεί, οι Δ. Σταματάκης, Π. Παπαδόπουλος, Ρ. Τριανταφυλλίδου.

Στο εξής, θα αναδημοσιεύω στο blog μου το σαββατιάτικο σχόλιο στο "Κεντρί" και περιμένω τα σχόλιά σας.

Σεισμό στην Παιδεία προκάλεσαν οι δηλώσεις του υπουργού Παιδείας Ευρυπίδη Στυλιανίδη ότι η Ελλάδα θα εκδώσει Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο «θα εναρμονίζει το ελληνικό σύστημα με το ευρωπαϊκό διασφαλίζοντας, όμως, πάντα την ποιότητα στην εκπαίδευση». Αν βρισκόμασταν είκοσι χρόνια πίσω οι αντιδράσεις στο ενδεχόμενο «νομιμοποίησης» των κολεγίων θα φάνταζε λογική. Τώρα όμως τα επιχειρήματα των αντιδρώντων μοιάζουν ψευδεπίγραφα.
Ως απόφοιτος του ελληνικού πανεπιστημίου, στις αρχές του ’90 στήριζα κι εγώ το ελληνικό πτυχίο. Ήθελα την προστασία του. Έκτοτε κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. Ίσως η Πολιτεία δεν προστάτευσε το ελληνικό πανεπιστήμιο, δεν ενίσχυσε το δημόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης όσο χρειαζόταν. Όχι τόσο οικονομικά, όσο δομικά –αναγνωρίζοντας π.χ. πτυχία Ιατρικής από την… μεταχοτζική Αλβανία όχι όμως και πτυχία Καλών Τεχνών από τη Γαλλία (θαρρείς και η πινελιά του καλλιτέχνη αφαιρεί ζωές).
Όμως και οι «αγώνες» σκληρών κομματικών, συντεχνιακών συμφερόντων, φοιτητικών «κινημάτων» κλπ φέρουν τη δική τους ευθύνη για το χάλι της Ανώτατης Παιδείας. Συντήρησαν ένα ιδιότυπο μονοπώλιο που εγκατέστησε ένα βασίλειο μετριότητας στα ΑΕΙ και ΤΕΙ, με διεκδικήσεις όπως η κατάργηση του «10» για την εισαγωγή, με αντιεκπαιδευτικές καταλήψεις, με χαλάρωση του συστήματος των πανεπιστημίων. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση των πτυχιούχων και συνακόλουθα των ανέργων πτυχιούχων. Η στρατηγική της «μη συνεννόησης» αλλά και η ασθενής πολιτική βούληση -εάν ποτέ υπήρχε- απαξίωσαν το ελληνικό πτυχίο σε βαθμό εξόντωσης.
Σ’ αυτήν, λοιπόν, τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια μοιάζουν ως μονόδρομος για να ανακάμψει το σύστημα στα ελληνικά πανεπιστήμια. Εξαρτάται από τις δικλείδες ασφαλείας που θα τεθούν από την κυβέρνηση. Όμως εξαρτάται, κυρίως, από τα ίδια τα ιδρύματα: αν τελικά θα κατορθώσουν να αυτομεταρρυθμιστούν, προσαρμοζόμενα στις διεθνείς απαιτήσεις της εκπαίδευσης και της αγοράς.