Για τον Γ. Πολυράκη στον Ιανό

Διαβάζοντας το βιβλίο ήταν σα να βλέπω ταινία του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Ένα βιβλίο που μου μοιάζει με «σκίτσο» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με λίγες καθαρές και πολλές υπαινικτικές γραμμές. Με μάχη της Κρήτης, με διαφυγή, με μπλόκα, με αντικατασκοπεία, με στρατιωτικό νοσοκομείο, με την ταλαιπωρία της μάχης, με σαμποτέρ και υποβρύχια –πρωταγωνιστές τα υποβρύχια.
Με το μυθιστόρημα «Οι αετοί πεθαίνουν ελεύθεροι» ο Γιώργος Πολυράκης επιστρέφει στην πατρίδα του την Κρήτη. Η κρητική διάλεκτος κατέχει μεγάλο μερίδιο στο κείμενο, ενώ ο χώρος δράσης σε μεγάλο ποσοστό είναι η Κρήτη η λεβεντογέννα. Τοπωνύμια, φαράγγια, σπηλιές, πελάγη, συνήθειες, φαγητά, κύρια ονόματα μας ταξιδεύουν στην Κρήτη.
Δύο οι κεντρικοί ήρωες και πολλοί οι σημαντικοί δεύτεροι ρόλοι, σε μια ιστορία «πολεμική», με κυρίαρχο το ρόλο των κατασκόπων, των στρατιωτών, των ανταρτών, αλλά πάνω απ’ όλα της ανθρωπιάς και του έρωτα. Άρης – Έρρικα, Αντώνης – Έλντα, Πάνος – Βασιλική και άλλοι ακόμη που δεν τους καταγράφω. Ιστορίες αγάπης σε περιβάλλον φρίκης. Δηλαδή, η ζωή που πάντοτε συνεχίζεται… Σε πέντε μόλις σειρές όπου ο συγγραφέας αποδεικνύει την ταυτότητά του συμπυκνώνοντας με πολύ όμορφο και εύστοχο τρόπο την τραγικότητα και το μεγαλείο της ζωής μέσα από την δύναμη της φύσης. Η ηρωίδα Έρρικα είναι κρατούμενη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και γράφει ο Πολυράκης: «…η Έρρικα σκέφτηκε πως και πέρυσι και πρόπερσι η άνοιξη είχε έρθει με τα λουλούδια και τα χελιδόνια, όπως έρχεται πάντα, αδιάφορη για τον πόλεμο, την πείνα, τα βασανιστήρια, τον μαύρο καπνό που σήμαινε θάνατο, αδιάφορη για την απογοήτευση ή την όποια ελπίδα».
Είναι ένα βιβλίο που κατά τη γνώμη μου αναδεικνύει σε μεγαλύτερο ίσως βαθμό από τα προηγούμενα την αφηγηματική δεινότητα του Γιώργου Πολυράκη, η οποία γίνεται με «πράξεις» όπως στο θέατρο. Και το βιβλίο μοιάζει με πολύπρακτο: Ο Άρης Παπαδάκης, η Έρρικα Ρόζενμπεργκ, το ταξίδι στην Αγγλία, η διαφυγή, το ναυάγιο, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κλπ.
Χαρακτηριστικό στοιχείο η παράθεση αυτούσιων ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών που όμως δεν είναι απλό συμπλήρωμα. Πάντοτε αποδίδουν την περιρρέουσα πολιτική και στρατιωτική ατμόσφαιρα της ιστορίας και συχνά παίρνουν μέρος στο σενάριο του βιβλίου περιγράφοντας λιγότερο γνωστά «στιγμιότυπα» της Ιστορίας. Π.χ. η ιστορία του στρατιώτη Κώστα Κουκίδη του πρώτου ήρωα της ελληνικής εθνικής αντίστασης, του εύζωνα που αναγκάστηκε να υποστείλει την ελληνική σημαία από την Ακρόπολη υπό την απειλή των Ναζί και στη συνέχεια τυλίχτηκε με αυτήν και πήδησε από τον Ιερό Βράχο. Ένα παράδειγμα ελάχιστα γνωστό στην κοινή γνώμη σήμερα. Ή οι διαφημίσεις υποκαταστάτων των ειδών πρώτης ανάγκης που εμφανίστηκαν στις δύσκολες μέρες της γερμανικής Κατοχής, όπως οι ταμπλέτες τοματόσουπας ή ο αντισάπων. Ή το επεισοδιακό φλερτ μεταξύ του βασιλιά της Αιγύπτου Φαρούκ και της τότε πριγκίπισσας της Ελλάδας Φρειδερίκης. Ή η αλληλογραφία Τσώρτσιλ – Μοντγκόμερι ενόψει της κομβικής μάχης της Αιγύπτου εναντίον των πάντσερ του Ρόμελ. Και άλλα πολλά. Εδώ θα πρέπει να πω ότι ο καλός συγγραφέας διαβάζει πολύ και ο Γ. Πολυράκης εκτός από τη φαντασία του έχει και πηγές και παραθέτει τη βιβλιογραφία στο τέλος του μυθιστορήματος.
Θέτει και κάποια ζητήματα τα οποία είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρα, όπως οι άταφοι πολεμιστές του ’40 στο αλβανικό μέτωπο, αλλά και διαχρονικά όπως οι Εφιάλτες, η σχέση του πατέρα με τα παιδιά του κ.ά.
Ιδιαίτερο βάρος δίνει ο συγγραφέας στην υπόθεση «στρατόπεδα συγκέντρωσης». Χρησιμοποιεί κλασικές μαρτυρίες μέχρι πολύ σκληρές εικόνες και αναπαράγει προβληματισμούς των ανθρώπων που έζησαν και επέζησαν των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αποθεώνοντας το στοιχείο της ανθρωπιάς στην καθημερινή ζωή μας. «Δεν πρέπει να ξεχάσω. Τίποτα απ’ όσα ζω εδώ δεν πρέπει να σβήσει από τη θύμησή μου…» λέει κάπου η ηρωίδα.
Ένα στοιχείο που κάνει τον Πολυράκη εξαιρετικά αγαπητό συγγραφέα, γενικό και πέρα από γράμματα και λέξεις, είναι ότι με τα κείμενά του, με τα μυθιστορήματά του προβάλλει αξίες και αρχές που στον σύγχρονο κόσμο αμφισβητούνται: οικογένεια, φιλία, φιλοπατρία, ανθρωπισμός. Δίνει το σύνθημα δηλαδή για επιστροφή στις αξίες, σ’ αυτές που συγκροτούν την ταυτότητα του λαού μας, πέρα από ιδεολογίες και πολιτικές προτιμήσεις.